قالیبافی در نوش آباد غالبا بر محور بافت قالیچه‌های پشمی کوچک سه در چهار متر دور می‌زند. هر چند قالی‌های «کاموا»[v] که جنسشان از کاموا و قیمتشان گران است، به سرمایة تاجران قالی در نوش آباد بافته می‌شود ولی اکثریت با قالیچه‌های سه در چهار متر یا سه متر و بیست در چهار متر و بیست سانتیمتری است که از پشم گوسفند (و بخصوص پشمی که از یزد می‌آید) بافته می‌شود.

مجموعة ده ریشه را در جهت عرض قالی، یک «خانه» می‌گویند. یک قالی سه در چهار متر مرغوب، قاعدتاً می‌باید در جهت عرضی، شصت خانه داشته باشد لکن برای اینکه منفعت بیشتری کسب کنند و مواد اولیة کمتری به کار ببرند، همین سه متر پهنا را به نحوی می‌بافند که از پنجاه خانه تجاوز نکند. در طول نیز برای آنکه صرفه‌جوئی کرده باشند، پود کلفت‌تری به کار می‌برند و به این ترتیب از مرغوبیت قالی کاسته می‌شود.

یکی دیگر از راه‌های صرفه‌‌جوئی جفتی بافی (jofti-bafi) است. اگر تارهائی را که ریشه می‌باید به آنها گره بخورد، از سمت چپ شماره گذاری کنیم، اولین ریشه می‌باید تارهای شماره یک و دو را به هم ببندد و دومین ریشه، تارهای شمارة سه و چهار را، حال آنکه در جفتی بافی، ریشة اول، تارهای شمارة یک و دو و سه و چهار را بهم گره می‌زند و ریشة دوم تارهای شماره پنج و شش و هفت و هشت را به هم می‌بندد. بدین ترتیب در یک ردیف عرض به عوض آنکه مثلاً ششصد ریشة گره بخورد، سیصد ریشه گره می‌خورد، در عین حال خریداران خبرة قالی و قالیچه، فنونی بکار می‌برند که آنها را از کیفیت بافت قالی و مرغوبیت آن مطلع می‌کند. به عنوان نمونه باید گفت نوک انگشت شست تا برجستگی انتهائی آنرا (که در دستهای معمولی تقریبا شش سانتیمتر است) پشت قالی می‌گذارند و در جهت طولی قالی آن را اندازه می‌گیرند و طبق ضوابطی که دارند به کیفیت بافت آن پی می‌برند. این فاصلة طولی که یک گره (Gere) نامیده میشود، در یک قالیچة شصت رچ، پهنا می‌باید سی الی سی و پنج رچ باشد. اگر کمتر از این باشد، نشانة آنست که در بافت آن قالیچه پود کلفت بکار برده شده و خوب شانه نخورده و نتیجتاً تو خالی شده است.

میان قالیبافان این روستا اصطلاحات خاصی رایج است که برخی از آنها ذکر شد و بعضی دیگر به شرح زیر است:

فن قالیبافی: شاگردی را که به کار قالیبافی می‌گمارند، ابتدا به ریشه‌زنی یعنی به گره‌زدن «خانه» به دور «تار» دستگاه وامی‌دارند

نخ‌های پشمی رنگ شده که بمنزلة سلول‌های تشکلیل دهنده قالی هستند.

نخ‌های به هم تابیدة محکمی که از بالای دستگاه قالیبافی به پائین آن کشیده شده و چلّه Celle هم نامیده می‌شود. هر ده چله را یک خانه می‌گویند.

قسط (Qest) : سی و سه خانه در جهت طولی قالی.

تیکه (Tikke): یک سوم عرض قالی؛ یعنی اگر یک قالی را در جهت طولی به قسمت تقسیم کنیم؛ هر کدام را یک تیکه گویند.

خانه : مجموع ده رچ، چه در جهت عرض و چه در جهت طول.

حاشیه : نوارهای باریکی که دور تا دور قالی را احاطه کرده است.

بوم Boom : که به آن متن یا زمینه هم اطلاق می‌کنند، آن قسمت از قالی را گویند که در حاشیه محصور است.

واگیره Vagire : نصف حاشیه در جهت طولی.

مواد اولیه قالیبافی :

مهمترین مواد اولیة مورد لزوم در قالیبافی، پشم و پود و کامواست. مقدار کمی از پشم مصرفی، از خود روستا تأمین می‌شود ولی غالباً پشمی که به دست قالیباف نوش آبادی می‌رسد پشمی است که از یزد، کاشان، مشهد، سبزوار، اصفهان، خوانسار، قزوین، کرمان تبریز، همدان و گاه از استرالیا و ترکیه و برخی ممالک دیگر آمده است. پشم‌‌‌‌های خارجی خالص و یکدست نیست بلکه غالبا با مقداری پشم مصنوعی مخلوط است، از این روی خوب رنگ نمی‌گیرد، یعنی به میزان درصد پشم مصنوعی که در آنهاست، رنگشان با هم متفاوت می‌شود و نتیجتا رنگ قالی یکنواخت درنمی‌آید. به همین جهت پشم خارجی خریدار فراوانی ندارد. بهترین پشم آنچنانکه خودشان می‌گویند، پشمی است که از یزد و مشهد و سبزوار می‌آید. فروشندگان پشم غالبا هر دو تن پشم مرغوب را با نیم تن پشم معمولی مخلوط میکنند میفروشند، پود از جمله مواد اولیة مهمی است که در قالیبافی بکار می‌رود. رنگ پود همیشه آبی است. به نسبت هر بقچه پشم که چهار و نیم کیلو وزن دارد، کمتر از یک کیلو و نیم پود کلفت و نیم کیلو پود نازک بکار میبرند، کاموا بسیار کم مورد استفاده قرار میگیرد، زیرا قالی‌های کاموائی به علت گرانی کاموا نیازمند سرمایة فراوان است و فقط کسانی به بافتن آن اقدام می‌کنند که سرمایه‌اشان از طرف تجار بزرگ یا شرکت سهامی فرش ایران تأمین می‌شود. هر بقچه کاموا چهار هزار ریال ارزش دارد و در مقایسه با پشم، تقریبا هر بقچه هزار و چهارصد ریال گرانتر است.

ابزار قالیبافی :

دستگاهی که با آن قالی می‌بافند چهارچوب مستطیل شکلی است که به گویش محلی، «دار» Dar نامیده می‌شود. تیرهای جانبی را که به طور عمودی پای در زمین محکم کرده است «راست رو» و «چپ رو» و تیرهای افقی را که یکی بالا و دیگری پائین قرار گرفته، به ترتیب «سردار» و «زیردار» می‌نامند.

«تار» از «زیردار» به «سردار» می‌رود و از پشت برمی‌گردد، برای جدا کردن تار از پود، چوب باریک و درازی در جهت عرض، از میان تارها عبور میدهند که «کمان» نام دارد. تختة پهنی که طولش کمی بیش از عرض دستگاه و عرضش تقریبا سی سانتیمتر است، بطور افقی، روی پله‌های دو نردبان که مماس با «راست رو» و «چپ رو»، بطور عمودی کار گذاشته شده، قرار می‌دهند تا هنگام قالیبافی روی آن بنشینند و به قالی مسلط باشند.

پائین دستگاه، در جهت عرض آن، پارچه‌ای کشیده‌اند که تکه‌های نخ و اضافات ریشه‌ها و هم چنین پرز‌آنها که سرکش (Sarkas) نامیده می‌شود، روی زمین نریزد و به هدر نرود. این پارچه را پابند Pa-band می‌گویند.

پابند   (Pa-band)

دستگاه‌های قالیبافی عرض و طول یکسانی ندارند ولی غالبا عرضشان پنجاه و شش و یا شصت خانه است. البته وقتی می‌گویند عرض یک دستگاه شصت خانه است، از لبة کناری تا وسط را منظور دارند و روی این حساب تعداد تارهای یکدستگاه شصت خنه‌ای هزار و دویست رشته است.

این عرض متداول‌ترین قالی‌هاست، ولی عالی‌هایی هم هست که عرضشان کمتر یا بیشتر از این است. گاه عرض دستگاههای قالیبافی تا نود خانه افزایش می‌یابد (مجموعا هزار و هشتصد چله)

طول قالی‌ها نیز متفاوت است. هر چقدر بخواهند می‌توانند بر طول بیفزایند، یعنی از بالا ببافند و در زیر جمع کنند ولی این نکته را هم می‌باید متذکر شد که معمولاً طول قالی متناسب با عرض آن است، مثلا اگر عرض یک قالی پنجاه و شش خانه باشد، طولش الزاما هشتاد و شش خانه است و یا اگر برای عرض پنجاه و هشت خانه در نظر بگیرند، طول را هم نود خانه می‌گیرند.

«دار» قالی بوسیلة متخصصین محلی ساخته و برپا می‌شود و هم اینان در پائین کشیدن قالی‌های بافته شده به قالیبافان کمک می‌کنند، مقداری از مزد ساختن و برپا کردن دار قالی را در ابتدا و بقیه را پس از پایان یافتن کار قالی و فروش آن دریافت می‌دارند. اگر کسی متعهد شود که برای شرکت سهامی فرش ایران قالی ببافد، دستگاه را خود شرکت برپا می‌کند.

وسایلی که برای بافتن قالی بکار می‌رود همانست که در تصویر شماره چهار نشان داده شده است. این وسایل عبارتند از شانه که در گویش محل شونه Sone نام دارد و برای کوبیدن و محکم کردن ریشه و پود بکار می‌رود؛ قیچی که به آن مقراض Meqraz می‌گویند و چاقو یا تیغ.

این مطلب ادامه دارد.....

ابزار قالی بافی که به گویش محل، به ترتیب از راست به چپ:

1-شونه Sone

2-مقراض Meqraz

3-چاقو یا تیغ

4